ZARYS HISTORII GMINY
W pocz. XV w. obszar dzisiejszej gminy Komarówka Podlaska, leżący w granicach Królestwa Polskiego, został włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1413 r. ziemie
te znajdowały się w obrębie województwa trockiego, a od 1513 r. województwa podlaskiego. W 1566 r. znalazły się w nowoutworzonym województwie brzeskolitewskim. Po 1569 r.
zostały na krótko przyłączone do Korony i województwa podlaskiego, po 1572 r. ponownie znalazły się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego starostwa brzeskiego.
W wyniku III rozbioru obszar gminy znalazł się w zaborze austriackim, w tzw. Galicji Zachodniej, od 1796 r. w cyrkule łukowskim zmienionym na radzyński. Po likwidacji cyrkułu
w 1802 r. wszedł w skład cyrkułu bialskiego, a następnie włodawskiego. Od 1807 r. tereny te znalazły się w Księstwie Warszawskim, od 1810 r. w nowoutworzonym powiecie radzyńskim,
departamencie siedleckim, a od 1815 r. w Królestwie Polskim, obwodzie radzyńskim, województwie podlaskim. Następnie w 1837 r. weszły w obręb guberni lubelskiej (wówczas
wieś Kolembrody odłączono od powiatu bialskiego i przyłączono do radzyńskiego), a od 1867 r. w guberni siedleckiej. W k. XIX w. miejscowość Żelizna stała się siedzibą gminy.
W 1912 r. po likwidacji guberni siedleckiej i utworzeniu guberni chełmskiej północne tereny gminy (Kolembrody, Żelizna) weszły w skład powiatu bialskiego guberni chełmskiej, pozostała
część znajdowała się w guberni lubelskiej w ramach powiatu radzyńskiego.
Po 1915 r. teren gminy wszedł w skład tzw. zarządu niemieckiej komendy etapów Ober – Ost. W 1919 r., po odzyskaniu niepodległości, przywrócono województwa oraz powiaty.
Obszar gminy znalazł się w powiecie radzyńskim, województwie lubelskim. Komarówka Podlaska stała się ponownie ośrodkiem gminy.
W okresie II wojny światowej obszar gminy znalazł się na terenie Generalnego Gubernatorstwa w Dystrykcie Lubelskim.
W 1954 r. w związku z likwidacją gmin, Komarówka przejściowo funkcjonowała jako ośrodek gromadzki. W 1973 r. odzyskała rangę siedziby gminy. Po reformie administracyjnej
kraju w 1975 r. i zniesieniu powiatów gmina należała do nowoutworzonego województwa bialskopodlaskiego. Od czasu kolejnej reformy administracyjnej kraju w 1999 r. wchodzi
w skład powiatu radzyńskiego województwa lubelskiego.
Na terenie gminy brak zachowanych historycznych układów urbanistycznych. Jedynym ośrodkiem posiadającym w przeszłości status miasta jest Komarówka Podlaska.
Wzmiankowana w 1580 r., w 2 poł. XVII w. zwana Kierdejowa Wola oraz Komarów (Komarowo). Jako miasto wymieniana w 1662 r. W 1 poł. XIX w. miasteczko administrowane
było jako gmina wiejska. Od 1882 r. osada wiejska. W układzie przestrzennym Komarówki czytelna jest lokalizacja rynku, placu przy którym pierwotnie zlokalizowany był kościół. O miejskiej przeszłości osady świadczą pozostałości murowanej, piętrowej zabudowy z XIX/XX w. przy ul. Ks. Rudnickiego. Są to najbardziej reprezentacyjne świeckie budynki w osadzie. Przy ul. 11 Listopada zachowały się relikty dawnej zwartej zabudowy parterowej o charakterze małomiasteczkowym. Elementem dominującym w panoramie miejscowości jest neogotycki kościół, z wydzielonym placem przed bramą wejściową na teren przykościelny.
Krajobraz kulturowy gminy ukształtowany został przez rolniczy charakter obszaru. Powszechnie stosowanym materiałem budowlanym do lat 60 – tych XX w. było drewno. Domy
wznoszone były w konstrukcji zrębowej, przykryte dachami czterospadowymi, później dwuspadowymi lub dwuspadowymi z naczółkami. Z zewnątrz najczęściej domy szalowano,
czasem wprowadzano zdobienia przy oknach i na szczytach. Osady wiejskie reprezentują typ wsi jednodrożnicowych ze zwartą, obustronną zabudową. Domy zlokalizowane były szczytem do drogi, w późniejszym okresie, od pocz. XX w. kalenicowo do drogi. W głębi siedliska znajdowało się podwórze z budynkami gospodarczymi: chlewem, oborą, stodołą, która ustawiana była równolegle do domu mieszkalnego. Występowały też przykłady łączenia części mieszkalnej z częścią gospodarczą.
Na szczególną uwagę zasługuje, zamieszkała w przeszłości przez drobną szlachtę zagrodową, wieś Przegaliny Duże, z interesującymi przykładami drewnianych domów
z gankami frontowymi. Budownictwo drewniane nadal dość licznie występuje na obszarze gminy. Największa ilość drewnianych domów zachowała się we wsiach: Przegaliny Duże, Derewiczna, Walinna, Żelizna, Kolembrody, Woroniec. Do najciekawszych przykładów należą: chałupa podcieniowa w Wiskach, siedlisko z chałupą krytą strzechą i drewnianym żurawiem w Derewicznej, XIX
wieczna chałupa w zabudowie szczytowej w Worońcu.